Voorwoord bij het themanummer: De klinische neuropsychologie van aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit (ADHD)

Een van de meest voorkomende kenmerken van ADHD is dat er stoornissen zijn in verschillende cognitieve domeinen (Fuermaier e.a., 2015; Hervey e.a., 2004; Schoechlin & Engel, 2005). Deze cognitieve stoornissen zijn weer gerelateerd aan functionele beperkingen die aanwezig kunnen zijn op meerdere vlakken, zoals het sociaal functioneren, schoolprestaties, beroepsmatig functioneren, zelfperceptie, algemeen welzijn en kwaliteit van leven (Barkley, 2006; Kok e.a., 2016; Kooij e.a., 2010). Gezien de prominente rol van cognitieve stoornissen bij mensen met ADHD maakt een neuropsychologisch onderzoek vaak deel uit van de klinische evaluatie van patiënten met ADHD (Fuermaier e.a., 2018; Kooij e.a., 2010). Echter, hoewel ADHD duidelijk wordt geassocieerd met cognitieve stoornissen, zoals aangetoond in groepsstudies, laten niet alle patiënten stoornissen zien op neuropsychologische tests (Mostert e.a., 2015; Thome e.a., 2012). Binnen de groep van mensen met ADHD kunnen namelijk unieke profielen van neuropsychologisch functioneren worden geïdentificeerd, waarbij sommige patiënten stoornissen hebben in de ene cognitieve functie, terwijl andere patiënten stoornissen laten zien in een andere functie (Thome e.a., 2012). Binnen deze context moet worden benadrukt dat een neuropsychologisch onderzoek niet dient als een diagnostisch instrument dat kan worden gebruikt om ADHD vast te stellen. In plaats daarvan kan een neuropsychologisch onderzoek het beste worden gezien als een middel waarmee sterktes en zwaktes van het cognitief functioneren van reeds gediagnosticeerde patiënten in kaart kunnen worden gebracht. Hoewel een neuropsychologisch onderzoek dus niet sensitief of specifiek genoeg is om ADHD te diagnosticeren, is een neuropsychologisch onderzoek wel zeer bruikbaar als een aanvulling op het diagnostisch onderzoek aangezien dit kan dienen als een objectief instrument waarmee het cognitief functioneren van mensen gediagnosticeerd met ADHD kan worden beoordeeld. De resultaten van een klinisch neuropsychologisch onderzoek kunnen een overzicht geven van iemands sterke en zwakke punten en kunnen worden gebruikt om compensatiestrategieën te ontwikkelen en te implementeren. Daarnaast kan het neuropsychologisch onderzoek worden gebruikt om subjectief gerapporteerde klachten te objectiveren en daardoor therapietrouw te verhogen of de effectiviteit van farmacologische interventies te evalueren.

Clinici en onderzoekers die zich richten op ADHD worden echter nog steeds geconfronteerd met meerdere obstakels en onbeantwoorde vragen waarvan een aantal aan de orde komen in dit nummer. Zo worden binnen een uitgebreid neuropsychologisch onderzoek verschillende instrumenten gebruikt, zoals zelfrapportagevragenlijsten (om subjectief gerapporteerde aspecten van het functioneren in kaart te brengen) en prestatietests (objectieve maten van functioneren). De resultaten van deze twee verschillende uitkomstmaten komen bij de klinische evaluatie van ADHD echter vaak niet overeen (Fuermaier e.a., 2015); een issue dat in dit nummer wordt behandeld in de casusbeschrijving van Kok en collega's. Een ander belangrijk punt bij de klinische evaluatie van ADHD is het bepalen van de onderliggende reden voor lage testprestaties. In het onderzoek van Dekkers en collega's worden twee verklarende modellen voor lage prestaties van kinderen met ADHD op cognitieve tests (gericht op executieve disfuncties en motivationele tekorten) behandeld. Het vaststellen van een onderliggende oorzaak van cognitieve stoornissen is een cruciale stap naar het samenstellen van een effectieve behandeling van patiënten met ADHD. Hierbij moet echter worden opgemerkt dat de resultaten van een neuropsychologische test alleen op valide wijze kunnen worden geïnterpreteerd als individuen zich redelijkerwijs mentaal inzetten tijdens het onderzoek. Helaas zijn er talrijke redenen waarom iemand zich niet optimaal inspant tijdens een neuropsychologisch onderzoek. Als het gaat om jongvolwassenen met ADHD dan zijn er meerdere studies die een hoge 'base rate' van onderpresteren en aggravatie rapporteren. Een deel van deze individuen veinst hierbij opzettelijk cognitieve disfuncties zodat zij op deze manier externe stimulansen (zoals medicatie) ontvangen wanneer zij worden gediagnosticeerd met ADHD. In het artikel van Fuermaier en collega's worden twee zeer recent ontwikkelde instrumenten geïntroduceerd die een clinicus kunnen helpen bij het detecteren van onderpresteren dat een poging tot het veinzen van ADHD kan indiceren. Binnen het klinische traject van ADHD, dat loopt van de kinderleeftijd via de adolescentie naar de volwassenleeftijd, rijst verder de vraag in hoeverre cognitieve stoornissen het functioneren van individuen op de lange termijn kunnen voorspellen. Deze vraag wordt behandeld door Van Lieshout en collega's, die in hun artikel de resultaten van grootschalige longitudinale studies beschrijven die onderzochten wat de invloed van cognitieve disfuncties van kinderen met ADHD was op het neuropsychologisch functioneren en het gedrag (zowel in het algemeen als aan ADHD gerelateerd) een aantal jaren later.

Ten slotte, als het gaat om de behandeling van cognitieve stoornissen bij patiënten met ADHD is aangetoond dat de meerderheid van de patiënten baat heeft bij farmacologische behandeling met stimulantia met methylfenidaat. Deze behandeling is dan ook vaak de eerste behandeling die wordt gekozen bij ADHD (Vidal-Estrada e.a., 2012; Wigal, 2009; Wigal e.a., 1999). In de rubriek Klassiekers bespreekt Paul Eling de eerste studies die zich richtten op de farmacologische behandeling van kinderen met gedragsstoornissen. In zijn artikel besteedt hij vooral aandacht aan het werk van Charles Bradley, gericht op de farmacologische behandeling van kinderen met problemen die lijken op onze huidige definitie van ADHD. De behandeling met stimulantia heeft echter ook een aantal nadelen, zoals bijwerkingen (hoofdpijn, droge mond of slapeloosheid) of hoge financiële kosten (Adler e.a., 2009; Wigal e.a., 1999; Wilens e.a., 2002). Er is daarom ook behoefte aan aanvullende behandelstrategieën. In het artikel van Enriquez-Geppert en collega's worden de principes van neurofeedback geïntroduceerd en de potentiële voordelen van deze behandeling voor patiënten met ADHD geëvalueerd.

© 2009-2025 Uitgeverij Boom Amsterdam
ISSN 1871-1391

De artikelen uit de (online)tijdschriften van Uitgeverij Boom zijn auteursrechtelijk beschermd. U kunt er natuurlijk uit citeren (voorzien van een bronvermelding) maar voor reproductie in welke vorm dan ook moet toestemming aan de uitgever worden gevraagd:

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (postbus 3060, 2130 KB, www.reprorecht.nl) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).

No part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher.