De MAARzegger in hersenland: Tussen wijsheid en wetenschap

In de inleiding van zijn boek vraagt Brunia de lezer: 'Waarom heeft u dit boek in handen?' De lezer zou kunnen zeggen: 'Ik ben benieuwd waar het over gaat', 'Zelf lees ik graag een goed verhaal over de filosofie van de neurowetenschappen', 'Hersenen en zenuwstelsel fascineren me'. De lezer geeft, heel alledaags, antwoord in de eerste persoon. Maar die eerste persoon, ik, ik zelf, mijn ik-gevoel, blijft in de neurowetenschap buiten beschouwing. Dat is wat Brunia fascineert. Tot in de fijnste details is uitgezocht en zichtbaar gemaakt wat er in de hersenen gebeurt wanneer iemand van plan is een boek te pakken, daarvoor in beweging te komen, te lezen en te begrijpen wat er staat. Maar de ik, die beslist, handelt en kijkt, blijft buiten beschouwing. Althans, die ik is nergens aanwijsbaar in het concert van actiepotentialen en elektrochemische signaaltransmissie in de hersenen. Dat persoonlijke element laat de neurowetenschap buiten elke beschouwing. En dat is vreemd.

Waar hersenwetenschap gaat over de essentie van ons bestaan, is het persoonlijke ontoegankelijk, ongrijpbaar. Brunia parafraserend: 'Bij alles wat we horen, ruiken, voelen en zien, snellen actiepotentialen langs onze zenuwen die zich op allerlei plaatsen in ons brein bevinden. Zonder dat brein zijn horen, ruiken, voelen en zien onmogelijk, maar de kwaliteiten die ik waarneem, de geur van tijm op een warme zomeravond in Frankrijk, de pracht van de sterrenhemel, de weldadige stilte, dit alles is niet te begrijpen uit onze kennis van wat er in de hersenen gebeurt. En dat is wat er onophoudelijk impliciet gesuggereerd wordt. En dat is wat niet klopt.'

Aan het eind van een eerder boek, Het brein van farao tot fMRI (in dit tijdschrift besproken door Paul Eling), zinspeelt Brunia op zijn fascinatie voor een wetenschappelijk raadsel. De kennis van de fysiologische processen in ons brein neemt alsmaar toe, maar een echte verklaring voor de manier waarop we ons gedragen, voelen en waarnemen levert die wetenschap niet op. Wie beweert dat de temporaalkwab dingen ziet en de pariëtaalkwab hun plaats herkent, miskent iets wezenlijks. Een hersenkwab kijkt niet, hoort niets en ruikt niets. We hebben die hersendelen nodig, maar een brein kan op zichzelf niets. 'Een brein zonder zintuig kan niet waarnemen, een brein zonder benen kan niet lopen, een brein zonder wereld kan niet voelen, niet denken.' Het brein is onmisbaar om psychologische functies te realiseren. 'De gebruiker is een mens, geen robot, een mens met een historie waarover zij kan vertellen, een mens met een lichaam en een ziel.' De 'ziel' heeft voor Brunia geen spirituele associaties, maar betekent 'het geheel van onweegbare elementen', dat niet met fysische meetmethoden aantoonbaar is, maar wel een onmisbaar onderdeel van mijn bestaan vormt. Denk aan de kwaliteiten van mijn zintuiglijke waarnemingen, die ik, als subject ervaar. Ze zijn niet te begrijpen uit onze kennis van de elektromagnetische verschijnselen die zich in onze hersenen afspelen, ook al wordt dat onophoudelijk en ten onrechte impliciet gesuggereerd.

Denk niet dat het boek enkel over deze neurofilosofische afwegingen gaat, hoe boeiend ook. Brunia neemt zijn lezers mee naar tweehonderd jaar onderzoek van het zenuwstelsel en gaat meer uitgebreid in op de neurowetenschappelijke kennis die de afgelopen vijftig jaar exponentieel is toegenomen. Van motorische reflexen tot doelgericht bewegen en handelen, van de elektromagnetische signalen die de zintuigen bereiken tot de verwerking daarvan in zeer nauwkeurig aan te wijzen delen van de hersenen. Brunia geeft met behulp van glasheldere neuroanatomische illustraties een toegankelijk inzicht in de functie van motoneuronen en sensibele neuronen in het ruggenmerg, in de rol van het autonome zenuwstelsel en de ontdekking van de spiegelneuronen. We leren over bewustzijn en slaap, perceptie, leren en geheugen, emoties en gevoelens, en hoe de hersenen voor dit alles een noodzakelijke voorwaarde zijn. Maar niet een voldoende voorwaarde.

Het boek plaatst 'harde' wetenschap in de bredere context van wat mensen bezielt. Kunst, gevoelens, ervaringen en herinneringen zijn minstens zo belangrijk voor een volledig mens-zijn als de feiten die de neurowetenschap aan het licht brengt. De schrijver legt verbinding tussen de nieuwste inzichten uit de neurowetenschap en waar het in essentie om gaat: dat wij onszelf en anderen beter begrijpen. Hij maakt zijn betoog toegankelijk omdat hij actuele kennis over de werking van de hersenen en het zenuwstelsel verbindt met een inkijk in zijn eigen ziel: verhalen uit zijn persoonlijke leven en fascinatie voor tal van kunstvormen, waaronder muziek, poëzie, mythologie, literatuur en schilderkunst.

Het boek onderscheidt zich van de reguliere handboeken over neurowetenschap en neuropsychologie. Het is een bijzondere en mij niet eerder bekende mix van neurowetenschap, filosofie, historie en neuropsychologie. Daarmee vormt dit boek een verrijkende en unieke aanvulling op andere studieboeken over neuropsychologie. Welke gz-psycholoog, klinisch psycholoog of klinisch neuropsycholoog zou dit niet onder handbereik willen hebben?

© 2009-2025 Uitgeverij Boom Amsterdam
ISSN 1871-1391

De artikelen uit de (online)tijdschriften van Uitgeverij Boom zijn auteursrechtelijk beschermd. U kunt er natuurlijk uit citeren (voorzien van een bronvermelding) maar voor reproductie in welke vorm dan ook moet toestemming aan de uitgever worden gevraagd:

Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikelen 16h t/m 16m Auteurswet 1912 jo. Besluit van 27 november 2002, Stb 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoeding te voldoen aan de Stichting Reprorecht te Hoofddorp (postbus 3060, 2130 KB, www.reprorecht.nl) of contact op te nemen met de uitgever voor het treffen van een rechtstreekse regeling in de zin van art. 16l, vijfde lid, Auteurswet 1912. Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16, Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, www.cedar.nl/pro).

No part of this book may be reproduced in any way whatsoever without the written permission of the publisher.